Kasapların henüz inek ve koyun etinden başka et bilmediği, hebelerin kilim tezgahlarından kaldığı zamanlarda komşu Cemele Köyü’nden, gölgesinden önce şapurtulu dudakları arasında tiz sesi geliverirdi; Çemenci Dayı’nın:
-“ Çemenciiiiiiiii geldi, çemenciiiiiiiii!!!!”
Onun ardı sıra dökülmüş boz tüylerini sergileyen bir kasıntı, dört ayak gurur abidesi; nasıl olur, varın siz düşleyin gerisini. Bir o kadar da inatlık bakımından sahibiyle yarış halinde, bizim köyün çocuklarınca diğer eşeklerin arasından en şanslı seçilen ahır ve baharat kokulu cüssesinden sağır kulaklara bin deva bir ses ki sormayın gitsin. Köyümüzün en nameli sesi, eşek sesinin bozlak türünden:
_ Aaaaaiiiiiiiiiiiii!!!
Çemenci Dayı’nın yanıbaşında ses nidalandıkça elindeki budaklı iğdeden kalın sopayı önce bir iki yere vurur, yoldaşı daha da coşar, Çemenci Dayı ondan da beter o da bir güzel verip veriştirirdi:
_ Sus ulan, sus! Anan mı öldü, baban mı? Avradın mı gaçtı, çoluk çocuk sağnaa(sana) mı galdı?
Çocuklar peşinde, derttaşı yanında söylene söylene soluğu alırdı, Musta Efendi’nin dere içindeki bakkalında. Kirden, terden kurum bağlamış sicimi, çektiği gibi eşek peşi sıra gelir, bağlanacağı yeri bilirdi. Cemenci Dayı “çüüüş”, dedi mi bizim çok bilmiş mahlukat görülmeyen düğmesine görülmeyen bir el dokunmuş gibi durur, sahibi hemencecik keresteden elektrik direklerine bağlar, çözülmesin diye de bir iki ilmek attıktan sonra boz, susuz topraklarımızın renginden yemliğini geçiriverirdi, ağzına. Eşek onca yolu teptiğinden, biz eşeği köyümüzün tek hemi de kuyruklu eğlencesi bildiğimizden peşinde soluk soluğa, Musta Efendi’nin azarlamalarına; terli, tozlu suratlarımıza yapışan sineklerin ısırmalarına aldırış etmeden sıraya dizilir, eşeği sakındırmamak koşulu ile gözetim altına alırdık. Bu gözlem işi köyümüzün atmosferi altında en bilimsel çalışma olur, hafta da bir kez tekrarlar, mahallemizin erkek üyeleri arasında sözlü olarak rapor edilirdi. Komisyon üyeleri hep aynı kişilerden oluşurdu. Cinsel ayrımcılığımızın temel atıldığı o ilkel dönemlerimizde, kendimizde birebir olduğunu bildiğimiz; ancak üzerimize almaya bir türlü kabul edemediğimiz günahımızın- gerçi bu kelimenin harfleri var, manası yoktu mahallemizde- günah keçisi kızları aramıza almak yoktu. Yorumlar ki böylesine tek sesli koradan olurdu hep:
_Bak, bak Çemenci Dayı bugün bir çerik arpa verdi.
_Hem de kırılmış. O iri olanları da ne? Yoksa onlar nohut mu?
_Akıllım nohutu bulsa eşeğe niye yedirsin, satar?
Çemenci Dayı:
_ Dııırrdıır etmeyi bırakın da ulan; ananızı, bubanızı çığırın? Geberyatlık çemen alsınlar. Yoksa, satamazsam bu gidişle ben gebereceğim.
Böylesi bir cümlenin ardından başka makamlarda türkü söyler gibi:
_ Uy anam, ayaklarıma gara sular indi.
Bakkal Musta Efendi:
_ Gel, otur baalim(bakalım), Çemenci Dayı. Anlat hele , ne var, ne yoh karşı köyde?
Çemenci Dayı, yaz kış başından çıkarmadığı imamlara has koyu kahve, örgü takkesini sol eliyle çekip çıkarır, sallayıp terini kuruturdu. Cebinden kirli mendilini alır,mendilinin rengini daha da koyultmak istercesine kıpkırmızı kesilinceye kadar bastırarak alnını silerdi. Yanında yoldaşı, olmayınca daha yalnız kalır, dünyanın bütün yükü omuzlarına bindikçe biner, kamburu küçük bir tepe gibi çıkardı. Bu hali ile sol ayağının üstüne ağırlığını yükledikçe yükler, sağ ayağını geride bırakırdı. Uzuvları da benzemezdi, hiçbir şeye kendi hayatına benzediği kadar. Belki de bunu bildiğinden ayaklarını sürüdükçe:
_Offf anam, ooof; şu ciğerlenmiş bedenim benden olan şeyleri mi göstermeli hep?
Bu sözleri duyacağımı bildiğimden Çemenci Dayı, Musta Efendi’nin karşısında oturan veresiyecilerin arasında yerini almak için yönelirken ondan önce derdim:
_Ooof anam, off!
Musta Efendi, her zamanki oturduğu yerden kıpırdanırdı. Her zamanki oturduğu yerden diyorum, abartısız. Bahar geldi mi dört bacaklı demir üzerine tahta çakılmış iskemlesini eline alır, sırtını evinin duvarına dayardı. O, sırtını serpme duvara dayadıkça hep merak ederdim, bu adam müsveddesinin sırtı da mı delinmiyor? Öyleki merakım, herkes el ayak çektikten sonra gidip, sırtımı o duvara dayayıp ne kadar dayanabileceğimi hesaplamaya kadar giderdi. Hazır hesap demişken, hesaba dair şeyleri bu adamdan öğrenirdim. İnsanlar nasıl kandırılır, ağızdan nasıl laf alınır; bir, iki çürümüş sakız karşılığında kurtlanmış fıstıklar, yememek şartı ile mahallenin çocuklarına nasıl temizlettirilip satılır. Çıkarcılığa dair her şey… Onun eline iskemlesini alıp çıkışından saatin kaç olduğunu dahi bilirdim. Yanına uğrayanlarla saatlerce onun bunun kızını, oğlunu konuşur durur, etrafına üşüşmüş veresiyecilerin, ağzına bakacağını it gibi bildiğinden ahkam kesip dururdu. Haydar Emmi de oldu mu değme gitsin, keyfine. Haydar Emmi, dişleri dökülmüş, ağız dolusu gülerdi, hele bir de ordan burdan duyduğu laflara karşılık Musta Efendi’nin, kocaman avuçlarına döktüğü beyaz leblebi varsa demeyin keyfine.
Hani, şu Haydar Emmi… Bozacıların Haydar… “Ana “, derdim; ” Niye derler, Bozacıların Haydar?”
Anam, boyuna anlatır durur, Haydar Emmi niye bozacı oldu. Dinlemezdim, inatla kabul etmezdim. Yok, yok olmamalıydı, bu adamın lakabı, yandan çarklı olmalıydı. Tabii ya bu olmalıydı. Haydar Emmi’nin ne zaman şapkasını doğru taktığı görünmüştü ki. Bir de onun peşi sıra gelen başka merak dolu bir soru eklenirdi:
_Ana, Tuğlu’nun babasına Çemenci Dayı niye deli diyor?
_Sus ulan, deli deme gelir de döver vallah. Hem sen de sonra olursun deli. Töbe töbe, yat da zıbar.
Anam, bana yat da zıbar dedikçe karanlık gibi çökerdi, üzerime Tuğlu’nun azat etmeye yakın bakışları. Bu öyle sıradan bakış değildi; öfke, terkedilmişlik, yoksulluk ama en önemlisi de sevdiklerinden yoksunluk… Sadece bir kırpmalık bakışlarına bütün ezilmişliği ile sinen türden. Tekrar tekrar eden karanlık bakış… Bir de asla tarif edemeyeceğim Çemenci Dayı’nın burnuma sinmiş kokusu... Gözlerimi kapatıp uyumaya çalıştıkça ince bir ses; varlık ile yokluk arasında olmaya tezat görüntüsü ile öylesine netleşirdi ki. Hayal mi rüya mı bilinmez.
Biz arpa mı nohut mu iddaasındayken usulca çekingen bize doğru yaklaşırdı, Tuğlu. Mavinin mi, siyahın mı(?) hangisinin hangisi zemininde olduğu belli olmayan çiçekli patiskadan, uçlarına süs olsun diye üstün körü dikilmiş fırfırlı eteği, sünepeliğini daha da ortaya çıkarırdı. Hele temmuzun sıcağında giydiği yün bordo örme kazağı, onu öylesine hıkboğum ederdi ki en azından bana öyle gelirdi; üzerine atılıp o kazağı ellerimle, dişlerimle paramparça etmek isterdim. Hani anamın kulağına gideceğini bilmesem sessiz sedasız bir köşeye çekip sırf onun nefes alabilmesi için parçalayabilirdim; kazağını, evet parçalardım. İtiraf ediyorum, işte; sesinin çıkması için gerekirse bir temiz döverdim. Hem eşeğin sudan da gelmesine gerek yoktu ki hemen yanıbaşımızda direkte bağlıydı zaten. Ah, yeter ki bir sesi çıksaydı! Neden erkek değildi ki; aramızda olsa onu bir güzel adam eder, en çok da sesini duyurabilmesi için bağırmasını isterdim. Belki o zaman mahallenin çocukları onunla alay etmez; tuğludan, sünepeden daha başka gerçek adı olurdu. Bizim gibi, hani biz gibi olan bangır bangır konuşan. Hakkını arayan, elinde tuttuğu cırk yumurtasına rağmen. Sağlam yumurta yerine cırk bir yumurtaya sahip; deli, ayyaş bir babanın, hasta bir annenin kızı olmak suçu değildi ki! Ben böylesine içimde her şeyle, herkesle kavgaya tutuşurken gözlerimin önünde her zamanki gibi birçok şey olup biterdi. Tuğlu, kazağının sol kolunu çekiştirdikçe çekiştirir, avuçlarının içinde utangaçlığından terlettikçe terletirdi. Damaklarından fırlayacakmış gibi duran eğri dişlerinin arkasında dili ağır ağsak döner, fısıltılı, yapışkan bir sesle:
_Çemenci Dayı, yanıma bi gelsene.
Çemenci Dayı, Tuğlu’yu duyar duymaz, Musta Efendi’ye kaşla göz arasında göz kırpıp kalın, tok sesi ile:
_Oooo, senin tuğlu yeğen… Döndü mü eve deli babası?
_Aman be Çemenci Dayı, bilmezmişsin gibi sorarsın, galk da işine bah(bak). Hem söyle bakim senin kaçan garıdan ne haber?
Hiç bilmez mi Cemenci Dayı, Musta Efendi kendi dişine dokununca lafı vermez de başkalarından almak ister, hep.
Kalkmadan karıncalanmış ayaklarını usulca hareket ettirirdi, önce. Sonra bir elini oturduğu alçak duvara dayayıp destek alarak kalkar; birkaç adım atıp yere eğilip fazla büyük olmayan taşlardan alıp eşeğin etrafına toplanan çocuklara atmaya başlardı, söylenerek:
_Gaçın bakim burdan. Yeter artık Boz Tüylü’mü hoşnutsuz ettiğiniz.
Etrafa kaçışan çocuklar, kendilerince bir tekerleme tutturup:
_ Çemenci Dayı’nın papuçları,
Ağhşama(akşama) gider;
Küt küt atar tabanları.
Daha devamını getiremeden Musta Efendi, bulunduğu yerden kalkıp, öfkeden kıpkırmızı kesilerek:
_Yürüyün lan eşek sıpaları, diye kovalamaya başlardı, mahallenin toplanan çocuklarını.
Bu esnada Tuğlu ürkmüş olmalı ki bir iki adım gerilerdi. Çemenci Dayı, Tuğlu’ya yaklaşıp Tuğlu’nun başını okşardı, gurbetten yeni dönmüş kızına hasret gibi. Biraz önce bağıran kendisi değilmiş gibi; babacan, tok; ama yumuşak sesiyle:
_Söyle bakiim(bakalım), zeytin gözlü gızım ne istersin?
Tuğlu, Çemenci Dayı’nın nasırlaşmış, kocaman elleri altında daha da küçüldükçe küçülürdü. Çatlamış ve çatlaklardan kan sızmış sağ elindeki yumurtayı uzatıp ağzı ile dişi arasında geveleyip:
_Şey ben, çemeni hiç sevmem; ama annem çok sever. Hasta yatıyor; ona bu yumurta karşılığında ne ederse çemen almak istiyom.
Çemenci Dayı, yumurtayı alıp kulağının dibinde sallamaya başlardı. O sırada Musta Efendi’nin sesi:
_Gız, o yumurtayı nerden aldın, sizin tavuk mu var, geberesice?
Tuğlu, kafasını önüne eğer, susar sadece susardı .
Musta Efendi, daha cevabını alamadan Çemenci Dayı:
_Ama gızım, bu yumurta cırg. Bir şey etmez ki…
Demesine kalmadan sesi içine kaçmışçasına “peki” deyip Tuğlu, arkasını dönüp giderken
Çemenci Dayı:
_Gızım, gel bakim yanıma. Daha lafımı bitirmedim ki! Hem yumurta isteyen kim, senden? Uzat sahani(aynalı tabak).
Tabağı alıp içine bir iki kaşık cemen koyardı. Tuğlu’ya uzatıp geri çekerdi.
_Dur bakiim, bunun bir ederi yoh mu? Eğilir, Tuğlu’nun boyunca, işaret parmağıyla sol yanağına tıp tıp yapıp öp bakiim Çemenci Dayı’nı, derdi.
İğne batırıp çeker gibi hemencecik öpüverdi. Öpmeyi de bilmezdi; işte, bu kız. Sonra burnunu kıvırıp yüzünü ekşitirdi. Belki Çemenci Dayı’nın batan sakallarından belki keskin cemen kokusundan.
O sırada Musta Efendi, asabiyetinden burnundan soluyarak:
_Gaç defa dedim, sağna(sana) yüz verme, şu gıza. Çocuk, dediğin tepene çıkar.
_Ne yüz vereceğim? Öyle beleş yok. Dayısı değil misin? Göster, balim(bakalım ) dayılığını da çek Buzdağı soğukluğunda bir gazoz.
Musta Efendi, bozuntuya vermemek için o zamanların modası olan sigara sarısı dişlerinin arasına serpilmiş altın dişleri ile sırıtarak:
_Baran Dağı’nın soğunu nettin de bir gazoz içmeye onca yolu tepip geldin, adı batasıca…
_Uzatma lafı hadi, hadi. Gördük, işte veresiye veren ile peşin veren arasındaki farkı. Asmışsın, Ali Emmi’den galma iresimi(tablo) başköşeye, gözümüze sohar(sokar) durursun peşin ayaklarına. Az buçuk konar olmasa da göçebe esnafız, biz de. Kendimize pay çıkarmasını biliriz, evellallah. Veresiye iresmimizi asacak duvarımız olmasa da. Hem nice efkarlandın, her zamanki gibi delinin defterine yazarsın gelince ödeyiverir.
Hani kötülüğünden değil, kötülere inatlığından yapardı, Çemenci Dayı. Hele bir de doğruya doğru olduğundan. Neme gerek diye örtmezdi; üzerini, öyle bir gerçeğin. Bulmuşsa yolunu inceden inceye dokundururdu. Musta Efendi’nin öyle ortada söylediği gibi değildi, bu veletlere de ben bakıyom dediği. Çevirdiği dolapları bin kişi bilip sussa da bir kişi söylemeliydi; ona ve onun gibilerine.
Lafı gediğine oturtup, gazozunu yudumlayıp henüz boşalan şişenin içine sinekler üşüşmeden evvel yola düşerdi. Ekmeği, aşı, yoldaşı ne önünde ne de arkasında, yanında sadece; kulakları çocukların yarım bırakıp tamamladığı şarkıda:
_Çemenci Dayı’nın papuçları,
Ağhşama(akşam) gider,
Küt küt atar, tabanları.
Avradı kaçar, savurur saçları.
Çemenci Dayı yalar, avuçları.
Dudakları kendi kendine mırıltıda:
_ Eeeeee Mustaaa Efendi, şuncacık çemenin nafakasını yükledin de garip delinin sırtına, ben kime yükleyeceğim kaçmış karının, dört masum boğazın nafakasını.
Sonra eşeğini çözüp elini yoldaşının omzuna atar gibi eşeğinin sırtına atıp:
_Çüçüü, çüüüniiiiittttttttt, çüüniitt, eşek olduktan sonra.
Şimdi kendimi unuttuğum zamanların birbirine geçtiği yaştayım; lakin hatıralar unutmadı, beni. Ne Musta Efendi, ne de Bozacı Haydar Emmi, hatta Tuğlu bile yaşamamalıydı, belki. Sadece şu karısının terk ettiği, gözleri hep yerde sanki bir karıncayı ezecekmişçesine korkan, ama bir o kadar da haksızlığa dayanamayan Çemenci Dayı olsaydı.
Ah, Çemenci Dayı dünya yüreğiyle gerçek sevgiyi, gerçek hakkı buldun mu acaba?
Nefti
(Tuğlu: Dolaşık saçlı.)
Bedri Rahmi Eyüpoğlu
